108. ธาสฺส หิ

ธา=ธารเณ+ติมสฺส หิ โหติ วา เตฯ นิธียิตฺถาติ นิหิโตฯ นิทหีติ นิหิตวา นิหิตาวีฯ

109. คมาทิรานํ โลโป+นฺตสฺส

คมาทีนํ รการนฺตานญฺจ อนฺตสฺส โลโป โหติ เตฯ อคมีติ คโตฯ ขญฺญิตฺถาติ ขโต, กมฺเมฯ เอวํ หญฺญิตฺถาติ หโตฯ ตน=วิตฺถาเร, ตญฺญิตฺถาติ ตโตฯ ยม=อุปรเม, สํยมีติ สญฺญโต, ‘‘คมนตฺถา’’ ทินา กตฺตริ กฺโต, ‘‘เย สํสฺสา’’ติ นิคฺคหีตสฺส โญ ปุพฺพรูปญฺจฯ เอวํ อรมีติ รโตฯ กรียิตฺถาติ กโตฯ

110. วจาทีนํ วสฺสุ+ฏ วา

วจาทีนํ วสฺส อุฏ วา โหติ กานุพนฺเธ อตฺเวฯ วุจฺจิตฺถาติ อุตฺตํฯ อสฺส อุ วุตฺตํ, อุภยตฺถ ปรรูปํฯ วส=นิวาเส, วสนํ อวสิ วสิํสุ เอตฺถาติ วา อุตฺถํ วุตฺถํ, ‘‘คมนตฺถา’’ ทินา กฺโต, ‘‘สาส วส สํส สํสา โถ’’ติ ตสฺส โถฯ

112. วทฺธสฺส วา

วทฺธสฺส อสฺส วา อุ โหติ กานุพนฺเธ อตฺเวฯ อวทฺธีติ วุทฺโธ วทฺโธ, กตฺตริ กฺเต ‘‘โธ ธ+หเภหี’’ติ ตสฺส โธ, ตติยกฺขรโท จ สํโยคาทิโลโป จฯ วุตฺตีติ ‘‘สพฺพาทโย วุตฺติมตฺเต’’ติ โยควิภาคา อสฺส อุฯ วตฺตีติปิ ยถาลกฺขณํฯ

113. ยชสฺส ยสฺส ฏิ+ยี

ยชสฺส ยสฺส ฏิ+ยี โหนฺติ กานุพนฺเธ อตฺเวฯ ยชนํติ กฺโต, ‘‘ปุจฺฉาทิโต’’ติ ตสฺส เฐ ปรรูปาทิมฺหิ กเต อิฏฺฐํ ยิฏฺฐํฯ

114. ฐาสฺสิ

ฐาสฺส อิ โหติ กานุพนฺเธ อตฺเวฯ อฏฺฐาสีติ ฐิโตฯ

115. คา+ปาน+มี

คา+ปาน+มี โหติ กานุพนฺเธ อตฺเวฯ คานํ คีตํฯ ปานํ ปีตํฯ พหุลาธิการา ปิตฺวาฯ

116. ชนิสฺสา

ชนิสฺส อา โหติ กานุพนฺเธ อตฺเวฯ อชนีติ ชาโต, ‘‘ฉฏฺฐิยนฺตสฺสา’’ติ อนฺตสฺส อา โหติฯ

117. สาสสฺส สิส วา

สาสสฺส สิส โหติ กานุพนฺเธ อตฺเวฯ สาสนํติ กฺโต, ตสฺส ‘‘สาส วส สํส สสา โถ’’ติ เถ ปรรูปํ ปฐมกฺขโร จ, ‘‘ต+ถ+น+รา’’ ทินา ตสฺส โฏฯ ถสฺส โฐ, สิฏฺฐํฯ อญฺญตฺร สตฺถํฯ ‘‘คุหาทีหิ ยก’’ อิติ ยกปจฺจเย สาสียตีติ สิสฺโสฯ อุมฺหิ สาสิโยฯ

140. สานนฺตรสฺส ตสฺส โฐ

สการนฺตา กฺริยตฺถา ปรสฺสา+นนฺตรสฺส ตสฺส ฐ โหติฯ ตุสฺสีติ ตุฏฺโฐ, ‘‘คมนตฺถา’’ ทินา กฺเต อิมินา ตสฺส เฐ ปรรูปาทิฯ เอวํ ตุฏฺฐวาฯ ตพฺพ+กฺตีสุ โตสนํ ตุฏฺฐพฺพํ, ‘‘อญฺญตฺราปี’’ติ โอการาภาโวฯ เอวํ ตุฏฺฐิ, กานุพนฺธตฺตา น วุทฺธิฯ

141. กสสฺสิ+ม จ วา

กสสฺมา ปรสฺสา+นนฺตรสฺส ตสฺส ฐ โหติ กสสฺส วา อิม จฯ กสียิตฺถาติ กิฏฺฐํฯ กิฏฺฐาทิํ วิย ทุปฺปสุํ, กมฺเม กฺโตฯ อิมาภาเว กฏฺฐํ, อกฏฺฐปากิมํ สาลิํฯ

142. ธสฺโต+ตฺรสฺตา

เอเต สทฺทา นิปจฺจนฺเตฯ ธํส+ธํสเน, ธํสียิตฺถาติ ธสฺโต, พินฺทุโลโปฯ อุตฺรสีติ โอตฺรสฺโตฯ

143. ปุจฺฉาทิโต

ปุจฺฉาทีหิ ปรสฺสา+นนฺตรสฺส ตสฺส ฐ โหติฯ ปุจฺฉียิตฺถาติ ปุฏฺโฐฯ ภชฺช=ปาเก, ภชียิตฺถาติ ภฏฺโฐ, สํโยคาทิโลโปฯ ยชิตฺถาติ ยิฏฺโฐ, ‘‘ยชสฺส ยสฺส ฏิ+ยี’’ติ ยิฯ

144. สาส วส สํส สสา โถ

เอเตหิ ปรสฺสา+นนฺตรสฺส ตสฺส ถ โหติฯ สาสนํ สาสียิตฺถาติ วา สตฺถํฯ วสนํ วุตฺถํ, ‘‘อสฺสู’’ติ อุฯ ปสํสนํ ปสํสียิตฺถาติ วา ปสตฺถํฯ สส=คติ+หิํสา+ปาณเนสุ, สสนํ คมนํ หิํสนํ ชีวนญฺจ สตฺถํฯ อนุสาสียิตฺถาติ อนุสิฏฺโฐ, ตฺถสฺส ฏฺโฐฯ

145. โธ ธ+ห+เตหิ

ธการ หการ ภการนฺเตหิ ปรสฺส ตสฺส ธ โหติฯ วทฺธิตฺถาติ กมฺเม กฺเต ตสฺส ธการาทิมฺหิ จ ‘‘วทฺธสฺส วา’’ติ อุกาเร กเต สํโยคาทิโลโป, วุทฺโธฯ ทุยฺหิตฺถาติ ทุทฺธํฯ ลภียิตฺถาติ ลทฺธํฯ

146. ทหา โฒ

ทหา ปรสฺสา+นนฺตรสฺส ตสฺส ฒ โหติฯ ทยฺหิตฺถาติ ทฑฺโฒ, ปรรูปาทิมฺหิ กเต ‘‘จตุตฺถทุติเย’’ จฺจาทินา ฑกาโรฯ

147. พหสฺสุ+ม จ

พหา ปรสฺสา+นนฺตรสฺส ตสฺส ฒ โหติ พหสฺสุ+ม จ ฒสนฺนิโยเคนฯ พห+พฺรห+พฺรูห=วุทฺธิยํฯ อพหีติ พุฑฺโฒฯ

148. รุหาทีหิ โห ฬ จ

รุหาทีหิ ปรสฺสา+นนฺตรสฺส ตสฺส ห โหติ โฬ จ+นฺตสฺสฯ อารุหีติ อารุฬฺโหฯ คุยฺหิตฺถาติ คุฬฺโหฯ อพหีติ พาฬฺโหฯ ทฺวีสุ ‘‘มุหพหา’’ ทินา ทีโฆฯ

149. มุหา วาติ

กฺตตสฺส หกาโร อนฺตสฺส วา โฬ จฯ อโมหีติ มุฬฺโห, มุทฺโธ, ตสฺส โธฯ (อตีตกาลิกปจฺจยวิธานํ)ฯ

64. นฺโต กตฺตริ วตฺตมาเน

วตฺตมานตฺเถ วตฺตมานโต กฺริยตฺถา นฺโต โหติ กตฺตริฯ ติฏฺฐตีติ ติฏฺฐนฺโต, ‘‘กตฺตริ โล’’ติ โล, ‘‘ฐาปานํ ติฏฺฐปิวา’’ติ ติฐาเทโสฯ กตฺตริ มาน+นฺต+ตฺยาทิสุ อิมินาว โลฯ

65. มาโนติ

กตฺตริ มาโนฯ ติฏฺฐมาโนฯ

66. ภาวกมฺเมสุติ

ภาวกมฺเมสุ มาโนฯ ฐานํ ฐียมานํฯ ‘‘กฺโย ภาวกมฺเมสฺว+ปโรกฺเขสุ มาน+นฺต+ตฺยาทีสู’’ติ ภาเว กมฺเม จ กฺโยฯ ‘‘กฺยสฺสา’’ติ อีมฯ ปจียตีติ ปจฺจมา โนฯ กฺเย ปุพฺพรูปํฯ

67. เต สฺสปุพฺพา+นาคเต

อนาคเต อตฺเถ วตฺตมานโต กฺริยตฺถา เตนฺตมานา สฺสปุพฺพา โหนฺติ, เล อาสฺส โลโป, ฐสฺสตีติ ฐสฺสนฺโต ฐสฺสมาโนฯ ฐียิสฺสตีติ ฐียิสฺสมานํ, กฺเย อี, ‘‘ญิพฺยญฺชนสฺสา’’ติ ญิฯ อสฺส ตฺยาทิวิสยตฺตา ‘‘อาอีสฺสา’’ ทินา อิญ น โหติ, ออีหิ สหจริตตฺตา สฺสาสฺสฯ ปจฺจิสฺสตีติ ปจฺจิสฺสมาโน โอทโนฯ ‘‘รา นสฺส โณ’’ติ เณ ปตฺเต –

5,172. น นฺต+มาน+ตฺยาทีนํ

รนฺตโต ปเรสํ นฺต+มาน+ตฺยาทีนํ นสฺส โณ น โหติฯ กโรตีติ กโรนฺโต กุรุมาโน, ‘‘ตนาทิตฺโว’’ติ โอฯ

5,173. คม ยมิ+สาส ทิสานํ วา จฺฉง

เอเตสํ วา จฺฉง โหติ นฺต+มาน+ตฺยาทีสุฯ ง-นุพนฺธตฺตา อนฺตสฺส โหติ, คจฺฉนฺโต คจฺฉมาโนฯ ยม=อุปรเม, ยจฺฉนฺโต ยจฺฉมาโนฯ อิจฺฉนฺโต อิจฺฉมาโนฯ อาส=อุปเวสเน, อจฺฉนฺโต อจฺฉมาโน, ‘‘พฺยญฺชเน’’จฺจาทินา รสฺโสฯ ทิส=อติสชฺชเน, ทิจฺฉนฺโต ทิจฺฉมาโนฯ ววตฺถิตวิภาสตฺตา วาสทฺทสฺส อญฺญปจฺจเยสุ จ กฺวจิ, อิจฺฉียตีติ อิจฺฉิตพฺพํ, อิจฺฉนํ อิจฺฉา, ‘‘อิตฺถิย+มณา’’ ทินา อปฺปจฺจโยฯ อิจฺฉิตํ, อิจฺฉิตพฺพํ, อิจฺฉิตุํฯ อญฺเญสญฺจ โยควิภาคา, ปเวจฺฉนฺโตฯ

174. ชร+มราน+มียง

เอเตส+มียง วา โหติ นฺต+มาน+ตฺยาทีสุฯ ชียนฺโตฯ ‘‘ชรสทา’’ ทิจฺจาทินา อีมฯ ชีรนฺโตฯ ชียมาโน ชีรมาโนฯ มียนฺโต มรนฺโต, มียมาโน มรมาโนฯ

175. ฐาปานํ ติฏฺฐปิวา

ฐาปานํ ติฏฺฐปิวา โหนฺติ วา นฺตาทีสุฯ ติฏฺฐนฺโต, ติฏฺฐมาโนฯ ปิวนฺโต ปิวมาโนฯ